photo was on the note भारतीय नोटांवरील फोटोग्राफीचा इतिहास हा एक रोचक प्रवास आहे, जो देशाच्या स्वातंत्र्य संग्रामापासून ते आधुनिक काळापर्यंतचा प्रवास दर्शविते. स्वातंत्र्यापूर्वी आणि नंतरच्या काळात, भारतीय चलनावरील फोटो हे केवळ एक चित्र नसून, त्या काळाच्या राजकीय, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक परिवर्तनाचे प्रतीक म्हणूनही पाहता येतो.
स्वातंत्र्यपूर्व काल
ब्रिटिश राजवटीत, भारतीय चलनावर ब्रिटिश साम्राज्याचे प्रतिनिधित्व करणारे फोटो असायचे. 1947 मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने 1949 मध्ये पहिली एक रुपयाची नोट जारी केली. या नोटेवर महत्त्वाचा बदल म्हणजे सारनाथच्या अशोक स्तंभाच्या जागी राजा जॉर्ज VI चा फोटो होता. हा काल भारताच्या नवनिर्मिती आणि स्वातंत्र्याच्या उत्सवाचे प्रतीक होता.
स्वातंत्र्यानंतरचा कालखंड
1950 च्या दशकात भारतीय नोटांवर वेगवेगळी चिन्हे आणि डिझाइन वापरण्यात आले. आशियाई सिंह, सांबर हरण आणि शेतीच्या प्रतिमा यांसारख्या चित्रांमधून देशाची विविधता आणि सांस्कृतिक वैभव प्रदर्शित केले जात असे. 1980 च्या दशकात, नोटांवर विज्ञान आणि तंत्रज्ञानातील प्रगतीचे प्रतीक म्हणून काही महत्त्वपूर्ण फोटो समाविष्ट करण्यात आले. उदाहरणार्थ, 2 रुपयांच्या नोटेवर आर्यभट्ट उपग्रह आणि 5 रुपयांच्या नोटेवर कृषी यांत्रिकीकरणाचा फोटो देशाच्या प्रगतीची साक्ष देत होता.
महात्मा गांधींचा फोटो: एक वेगळी ओळख
महात्मा गांधींचा भारतीय नोटांवरील फोटो हा एक महत्त्वपूर्ण टप्पा म्हणून इतिहासात नोंदवला जाईल. 1969 मध्ये बापूंच्या 100 व्या जयंतीनिमित्त त्यांचा पहिला फोटो भारतीय नोटांवर छापण्यात आला. हा फोटो सेवाग्राम आश्रमासमोर बसलेल्या गांधीजींचा होता, जो त्यांच्या सत्याग्रह आणि स्वातंत्र्य संग्रामाचे प्रतीक होता.
1987 मध्ये एक महत्त्वाचा बदल झाला. ऑक्टोबरमध्ये 500 रुपयांची नोट जारी करण्यात आली, ज्यामध्ये महात्मा गांधींचा हसरा चेहरा दाखवण्यात आला. याआधी त्यांचे फोटो गंभीर स्वरूपाचे असायचे, परंतु या नोटेने त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक आनंदी पैलू समोर आणला.
सुरक्षा आणि ओळख
1990 च्या दशकात, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने नोटांवर सुरक्षितता वाढविण्यासाठी महात्मा गांधींचा कायमस्वरूपी फोटो समाविष्ट करण्याचा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला. 1996 मध्ये महात्मा गांधी सिरीजचे नवे चलन सादर करण्यात आले, ज्यामध्ये त्यांचा फोटो तसेच अन्य सुरक्षा वैशिष्ट्ये देखील होती.
समाज आणि संस्कृती
महात्मा गांधींचा फोटो भारतीय नोटांवर केवळ एक चित्र नाही, तर तो एक राष्ट्रीय प्रतीक बनला. त्यामागे असलेली भावना म्हणजे एक महान स्वातंत्र्य योद्ध्याचा सन्मान करणे आणि त्यांच्या तत्त्वांना अमर करणे. त्यांचा फोटो भारतीय लोकांना त्यांच्या स्वातंत्र्य संग्रामाची आठवण करून देतो आणि राष्ट्रीय एकतेचा संदेश देतो.
भारतीय नोटांवरील फोटोग्राफीचा इतिहास हा देशाच्या राजकीय, सामाजिक आणि सांस्कृतिक बदलांचा एक जीवंत दस्तऐवज आहे. राजा जॉर्ज VI पासून महात्मा गांधींपर्यंत, हे फोटो केवळ चलन नव्हेत, तर ते एक कथा सांगतात – एक देश जो स्वातंत्र्य, प्रगती आणि विविधतेच्या मार्गावर चालत आहे.