2000 rupee notes भारतीय अर्थव्यवस्थेतील एक महत्त्वपूर्ण पाऊल म्हणून भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) 19 मे 2023 रोजी 2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकण्याचा निर्णय घेतला. या निर्णयानंतर देशभरात मोठ्या प्रमाणावर या नोटा बँकांमध्ये जमा करण्याची प्रक्रिया सुरू झाली. आरबीआयच्या ताज्या अहवालानुसार, 29 नोव्हेंबर 2024 पर्यंत 98.08 टक्के नोटा बँकिंग व्यवस्थेत परत आल्या आहेत, जे या मोहिमेच्या यशस्वीतेचे द्योतक आहे.
जेव्हा आरबीआयने या नोटा चलनातून काढून टाकण्याची घोषणा केली, तेव्हा देशभरात अंदाजे 3.56 लाख कोटी रुपये मूल्याच्या 2000 रुपयांच्या नोटा चलनात होत्या. आता, या रकमेपैकी 3.49 लाख कोटी रुपये मूल्याच्या नोटा बँकांमध्ये जमा झाल्या आहेत. हे आकडे दर्शवितात की नागरिकांनी या मोहिमेला चांगला प्रतिसाद दिला आहे.
अजूनही काही नोटा लोकांकडे शिल्लक आहेत. आरबीआयच्या आकडेवारीनुसार, सुमारे 6,839 कोटी रुपये मूल्याच्या 2000 रुपयांच्या नोटा अद्याप बँकांमध्ये जमा व्हायच्या आहेत. या शिल्लक नोटांच्या विनिमयासाठी आरबीआयने विशेष व्यवस्था केली आहे.
नोटा जमा करण्याची प्रक्रिया आणि सुविधा:
प्रारंभी, 7 ऑक्टोबर 2023 पर्यंत देशभरातील सर्व बँक शाखांमधून या नोटा जमा करता येत होत्या किंवा त्यांचे विनिमय करता येत होते. या कालावधीनंतर, आरबीआयने ही सेवा आपल्या 19 निर्गम कार्यालयांपुरती मर्यादित केली आहे. या कार्यालयांमध्ये अहमदाबाद, बेंगळुरू, मुंबई, नागपूर, नवी दिल्ली आणि कोलकाता यांसारख्या प्रमुख शहरांचा समावेश आहे.
नागरिकांच्या सोयीसाठी भारतीय पोस्टाच्या माध्यमातून देखील या नोटा बँक खात्यात जमा करण्याची सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. ही सेवा विशेषतः त्या नागरिकांसाठी उपयुक्त आहे, ज्यांना आरबीआयच्या निर्गम कार्यालयांपर्यंत प्रत्यक्ष जाणे शक्य नाही.
या मोहिमेचे महत्त्व आणि प्रभाव:
2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकण्याच्या निर्णयामागे अनेक कारणे आहेत. या नोटांचा वापर बेकायदेशीर आर्थिक व्यवहारांसाठी होण्याची शक्यता, त्यांचे साठवणुकीसाठी होणारे दुरुपयोग, आणि डिजिटल पेमेंटला प्रोत्साहन देण्याची गरज ही त्यापैकी काही प्रमुख कारणे आहेत.
98.08 टक्के नोटांचे बँकांमध्ये परत येणे हे दर्शवते की:
- नागरिकांमध्ये या मोहिमेबद्दल जागरूकता होती
- बँकिंग व्यवस्थेने प्रभावीपणे काम केले
- सरकार आणि आरबीआयच्या धोरणांना लोकांचा पाठिंबा मिळाला
पुढील आव्हाने आणि कार्यवाही:
उर्वरित 6,839 कोटी रुपयांच्या नोटा जमा करण्यासाठी आरबीआयने विशेष प्रयत्न सुरू केले आहेत. या नोटा असलेल्या नागरिकांनी लवकरात लवकर त्या बँकांमध्ये जमा कराव्यात, असे आवाहन करण्यात येत आहे. कारण ही सुविधा मर्यादित कालावधीसाठीच उपलब्ध राहणार आहे.
2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकण्याची मोहीम हे भारतीय अर्थव्यवस्थेतील एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरले आहे. या मोहिमेचे 98.08 टक्के यश हे दर्शवते की योग्य नियोजन आणि अंमलबजावणीसह अशा मोठ्या आर्थिक निर्णयांची यशस्वी अंमलबजावणी शक्य आहे. उर्वरित नोटांच्या विनिमयासाठी आरबीआयने केलेली विशेष व्यवस्था आणि दिलेल्या सुविधा या नागरिकांच्या सोयीचा विचार करून केलेल्या आहेत.
नागरिकांनी या सुविधांचा लाभ घेऊन आपल्याकडील 2000 रुपयांच्या नोटा लवकरात लवकर बँकांमध्ये जमा कराव्यात, जेणेकरून ही मोहीम 100 टक्के यशस्वी होईल आणि देशाच्या आर्थिक व्यवस्थेला अधिक मजबूत करण्यास मदत होईल. आरबीआयच्या या पाऊलामुळे काळ्या पैशावर नियंत्रण मिळवणे आणि डिजिटल अर्थव्यवस्थेला प्रोत्साहन देणे या उद्दिष्टांना चालना मिळेल.